Srbija pravi hibridni model snaga za brzo reagovanje

24/02/2023 Detaljnija analiza najave povećanja brojnosti vojnih specijalaca na 5.000 ukazuje da Srbija ide ka stvaranju hibridnog modela snaga za brzo regovanje. Predsednik Srbije Aleksandar Vučić izjavio je da će specijalne jedinice Vojske Srbije brojnosti do 5.000 činiti lake jedinice, jurišni bataljoni i teške jedinice, odnosno združenih taktičkih borbenih grupa". Lake jedinice činiće 63. padobranska brigada i 72. brigada za specijalne operacije povećane na između 1.8000 i 2.000 vojnika, a Odred vojne policije za specijalne namene "Kobre" na 500 ljudi. Ostatak do broja od 5.000 činiće "jurišni bataljoni" pešadije i teške jedinice opemljene tenkovima, artiljerijom i sistemima PVO. Načelnik Generalštaba Vojske Srbije general Milan Mojsilović nekoliko dana ranije naveo je da će se planirano povećanje odvijati u fazama: prvo specijalnih jedinica, a u drugoj i trećoj fazi Oklopno-izviđačkog bataljona Kopnene vojske, izviđačkih četa u brigadama KoV-a i formiranje tri nova bataljona specijalnih snaga. On nije govorio o jurišnim bataljonima. Ove najave ukazuju da Srbija zapravo stvara hibridni model snaga za brzo reagovanje sastavljen od jedinica raznovrsne namene. Sličan model imala je Vojska Jugoslavije sa Korpusom specijalnih jedinica sačinjenim od specijalnih jedinica, gardijske i 1. oklopne brigade ali bez povećanja broja vojnika. Sličnost postoji i sa sadašnjim NATO i EU modelom snage za brzo reagovanje koje čine raznovrsne jedinice: od specijalnih, izviđača, ABHO, inžinjerije, saniteta, vojne policije i žandarmerije, pešadije, tenkova, artiljerije, PVO, kao i mornarica i avijacija za brzi transport. Čini se da je Srbija sada izabarala složeniji put za stvaranje ovakvih snaga jer zahteva od vojske teško ostvarljiv zadatak povećanja specijalnih jedinica. Kod NATO i EU stvaranje snaga za brzo regovanje nije pratilo omasovljivanje specijalnih jedinica. Vojske se bez obzira na veličinu drže starih američkih " SOF Truths " načela da "Stručne specijalne snage ne mogu da se stvaraju u većem broju" i da je kod specijalaca "kvalitet ispred kvantiteta". Taj kriterijum usvojen je širom sveta i po njemu jedan tim specijalaca (od 10 do 12 ljudi) može da onesposobi neprijateljski bataljon od 500 do 800 ljudi. Zato se udeo specijalnih snaga u većini vojski kreće se od 3 do 5 odsto. Ako Vojske Srbije bude imale 2.300 ili 2.500 pripadnika specijalnih snaga, na tom bolju biće brojnija od Velike Britanije i nešto slabija od Francuske, ali svakako u evropskom vrhu. Ostaje pitanje koliko je to ostvarljivo i u kom vremenskom roku za zemlju takve veličine. Vojska Srbija ima visoko kvalitetan kadar na čelu specijalnih jedinica sa dugogodišnjim iskustvom. Ipak. praksa iz Srbije i sveta pokazuje da veoma mali procenat ljudi ispunjava rigorozne psihofizičke kriterijume za takve jedinice i da zahteva godine usavršavanja za specijalne zadatke. Vojska Srbije je krajem 2021. brojala 22.500 pripadnika, što znači da bi specijalci i snage za brzo reagovanje zajedno činili petinu ili četvrtinu srpskih oružanih snaga u zavisnosti od toga da li će se povećati ukupan broj pripadnika oružanih snaga. Ukoliko osnovna plata specijalaca i pripadnika snaga za brzo reagovanje bude 210.000 dinara mesečno, 5.000 specijalca koštaće vojni budžet najmanje 12 milijardi i 600 miliona dinara godišnje ili oko 8 odsto ovogodišnjeg vojnog budžeta ili petina personalnih troškova za celu Vojsku Srbije. Sa dodacima biće potrebna mnogo veća sredstva.
VS trenutno ima 1.500 specijalaca, s tim što to nije stvaran već broj formacijskih/radnih mesta u jedinicama koje čine postojeće snage za hitno reagovanje VS. Veliko je pitanje da li su sva mesta popunjena. Brojka od 1.500 odnosi se na operativni deo 63. padobranske i 72. brigade za specijalne operacije, Odreda vojne policije specijalne namene “Kobre” i izviđačke čete pri komandama brigada (4) i protivterorističke čete pri bataljonima vojne policije (2). Pritom su 63, 72 i “Kobre” specijalne jedinice. Izviđači i vojna policija su pak, jedinice posebne namene. Specifičnosti obuke specijalnih jedinica
Osnovna odlika specijalnih jedinica (što piše i u konkursu od 15. februara) je njihov zadatak: specijalna borbena i neborbena dejstva, kao i odabir ljudstva posle rigorozne selektivne obuke. To je jedinstven princip koji važi u svim specijalnim jedinicama u svetu. U VS selektivna obuka postoji u 63. i 72. brigadi i “Kobrama” dok izviđači i vojni policajci prolaze samo nešto rigorozniji lekarski pregled i moraju da zadovolje fizičke kriterijume.
Ukoliko se pretpostavi da VS ima 1.500 specijalaca, fali još 3.500. Prvi korak su lekarski pregledi, pregled psihologa, bezbednosna provera koju obavlja Vojnobezbednosna agencija i na kraju sledi drugi korak a to je obuka u samim jedinicama.
Kandidati koji nisu služili vojni rok prema uslovima konkursa prvo idu na osnovnu vojnu obuku koja traje mesec i po dana (6 radnih nedelja). Nije poznato da li će se osnovna obuka odvijati i u Centrima za obuku VS ili samo u kasarnama u Pančevu, Nišu i Beogradu gde su stacionirane specijalne jedinice. Nije jasno ni da li će posle osnovne obuke, potencijalni specijalci ići i u Centar za obuku Kopnene vojske u Požarevac gde se odvija obuka za rukovanje mitraljezima, minobacačima ili automatskim bacačima granata.
Prema informacijama internet portala Vojske Srbije vojnici na dobrovoljnom služenju posle tri meseca (osnovne i specijalističke obuke ) idu u aktivne jedinice VS gde učestvuju u redovnoj obuci sa profesionalnim vojnicima. Regruti koji su se prijavili za vojnu policiju i izviđače ostaju u Centru za obuku KoV još mesec dana (imaju ukupno 4 meseca obuke) i tek onda idu u aktivne jedinice. Regruti koji su se prijavljivali za 63. ili 72. brigadu posle mesec i po dana osnovne obuke, ne idu u specijalističke centre već direktno u specijalne jedinice. Tamo izvode redovnu obuku , kao pripremu za ulazak u te jedinice odnosno selektivnu obuku. Što znači da selektivna obuka sledi tek posle 6 meseci redovnog vojnog roka.
Po novom konkursu, vojnici će moći na selektivnu obuku već posle mesec i po dana.
Javlja se još jedan sporni trenutak. Do sada je maksimalni broj regruta u Centrima za obuku bio 600 po uputnom roku i nije poznato gde će nekoliko hiljada ljudi koje se prijave biti smešteno. Kako se navodi na zvaničnoj stranici 72. brigade za specijalne operacije obuka u ovoj jedinici deli se na selektivnu u trajanju od 10 nedelja, osnovnu u trajanju od 6 meseci i naprednu koja takođe traje još 6 meseci.
Na selektivnoj obuci, gde uvek otpadne većina polaznika, ljudi se izlažu velikim psihofizičkim naporima, dugotrajnim marševima, teškim vežbama i kratkom snu. To je praksa koja je usvojena još u vreme formiranja jedinica 1992. godine. I primenjuje se na i na oficire koji žele da budu deo 72. brigade.
Prema informacijama Balkanske bezbednosne mreže , pravim specijalcima u ovim jedinicama smatraju se ljudi sa najmanje 3 godine staža u 63. i 72. To je vreme potrebno da se osim obuke završi veliki broj specijalističkih kurseva u zemlji i inostranstvu. To je praksa koja je uvedena na osnovu iskustva specijalnih snaga iz celog sveta, ali i ratnog iskustva iz 90-ih godina.
Odredu vojne policije specijalne namene “Kobre” čine oficiri i podoficiri i uslov za prijem u jedinicu je višegodišnje vojničko iskustvo, visoke ocene u radu, zbog specifičnog zadatka čuvanja najvažnijij državnih zvaničnika i protivteroristička dejstva. Po pitanju izviđača i vojnih policajaca koji su deo snaga od 1.500 ljudi, prema informacijama Balkanske bezbednosne mreže , oni su svrstani u ukupno 6 četa (2 vojnopolicijske i 4 izviđačke) imaju oko 500 do 600 predviđenih formacijskih mesta.
Takođe, zvanični zadaci ovih jedinica razlikuju se od npr 63. i 72. brigade, odnosno imaju “jednostavnije” zadatke u skladu sa svojom obukom i opremom. Poređenja radi, izviđači i vojni policajci nemaju padobransku obuku ili obuku za izviđanje i diverzije u strateškoj pozadini neprijatelja (više od 100 kilometara u dubini neprijateljske teritorije). U 63. padobranskoj i 72. brigadi za specijalne operacije postojalo je redovno služenje vojnog roka sve do kraja 2010. godine, kada je zvanično suspednovano u celoj vojsci.
Međutim, nikada nije bilo masovne obuke regruta u ovim jedinicama jer veoma mali broj regruta zadovoljava fizičke, medicinske, ali pre svega psihičke kriterijume za prijem, što je slučaj u drugde u svetu.
Među vojnicima regrutima su ove dve jedinice bile poznate po obuci koja traje od prvog do poslednjeg dana vojnog roka, a nije bila retka ni ciljana uzbuna u noći pre isteka redovnog vojnog roka. Tokom ratova 90-ih regruti su učestvovali u borbama, ali su okosnicu ovih jedinica činili podoficiri i oficiri, posebno u specijalnim zadacima u neprijateljskoj pozadini.
Kako je u svetu? Poređenja radi, Oružane snage Francuske imaju 2.500 pripadnika specijalnih jedinica u Kopnenoj vojsci i nešto više od 1.000 u Mornarici (u ukupno 7 jedinica komandosa ). Sa planom da se broj poveća na ukupno 3.800. Oružane snage Velike Britanije u poznatim SAS ( Special Air Service) i SBS ( Special Boat Service) specijalnim jedinicama imaju relativno mali broj ljudi, odnosno SAS čini jedan puk od oko 250 ljudi i SBS takođe jedan puk sa 250 pripadnika. Iako zvanična informacija ne postoji, stručni mediji u Britaniji i obaveštajni podaci govore da je brojno stanje specijalnih snaga britanske vojske oko 1.000 ljudi. SAD imaju 67.500 ljudi u Snagama za specijalne operacije što je nešto manje od 5 odsto ukupno brojnog stanja vojske koja broji 1.396.000 pripadnika. Ove Snage obuhvataju i logistiku i avijaciju specijalnih jedinica, koje su u drugim vojskama uglavnom deo ratnog vazduhoplovstva i logističkih jedinica. Po uzoru na američke specijalne snage organizovane su specijalne jedinice Oružanih snaga Republike Hrvatske i one broje samo 273 pripadnika ili 2 odsto od ukupno 14.325 pripadnika hrvatske vojske (podaci krajem 2020. godine). Oružane snage Ruske Federacije su pred početak rata u Ukrajini, prema podacima zapadnih obaveštajnih službi imale su oko 17.000 ljudi u specijalnih jedinicama. To jemanje od 2 odsto ukupnog brojnog stanja koje je krajem 2021. iznosilo oko 900.000 ljudi pod oružjem. Informacije sa ratišta govore da su se ruski specijalci dobro pokazali na frontu, upravo zbog svoje "eksluzivnosti", odnosno dobro probranom ljudstvu. Isto važi i za specijalne snage oružanih snaga Ukrajine koje prema dostupnim podacima pokazale visoku efikasnost u ratu, pogotovo u izviđačko-diverzantskim operacijama. One su takođe koncipirane u skladu sa američkim načelima "SOF truths" koji naglašava malobrojnost i kvalitet, a višegodišnju pomoć u osposobljavanju pružila im je komanda za specijalne operacije SAD i NATO. Komandni kadar specijalnih snaga Vojske Srbije Najviši oficiri Vojske Srbije koji se bave specijalnim jedinicama, po njihovim biografijama vrhunski su profesionalci sa ratnim odlikovanjima i čiji broj odgovara sadašnjim potrebama specijalnih snaga. Prema javno dostupnim podacima u Vojsci Srbije poslednjih godina nije bilo masovnog školovanja starešina za specijalne jedinice koje bi brojale 5.000 vojnika. Na fotografijama sa obuke i svečanosti kurseva za podoficire, najmanje ima ljudi sa crvenim (63. padobranska) i braon beretkama ( 72. brigada).
Podaci iz Službenog vojnog lista do govore da je u periodu od januara do kraja novembra 2022. godine u 72. brigadi za specijalne operacije u penziju otišlo 14 podoficira, dok je unapređeno 17 podoficira. O oficirima ne postoje javno dostupni podaci. Nema podataka ni za 63. padobransku brigadu. Komandant 63. padobranske brigade brigadni general Nenad Zonić je u toj jedinici od početka vojničke karijere, a završio je Generalštabno usavršavanje u Francuskoj 2018. Komandant 72. brigade za specijalne operacije brigadni general Miroslav Talijan ima ozbiljno ratno iskustvo i doktorirao je na temu specijalnih jedinica. Od dostupnih biografija na sajtu Vojske Srbije može se videti da ozbiljno, pre svega ratno iskustvo u specijalnim jedinicama imaju komandant Garde brigadni general Nikola Dejanović, komandant 2. brigade Kopnene vojske pukovnik Siniša Stašević i načelnik Uprave za ljudske resurse Generalštaba brigadni general Savo Iriškić.